Ymchwil Celf a Dylunio sy’n ‘arwain y byd’ yn Trawsnewid Bywydau Pobl â Dementia

Mae tîm o ymchwilwyr o Ysgol Gelf a Dylunio Prifysgol Metropolitan Caerdydd wedi trawsnewid ansawdd bywyd pobl â dementia datblygedig gyda dyfais o’r enw HUG™. Dan arweiniad yr Athro Cathy Treadaway a chydweithwyr yn y Ganolfan Ymchwil Gymhwysol mewn Celfyddydau a Dylunio Cynhwysol (CARIAD), mae’r tîm wedi datblygu gwrthrych y gallwch ei wisgo, tebyg i glustog sy’n cynnwys calon sy’n curo, sy’n chwarae cerddoriaeth, a dangoswyd ei fod yn gwella iechyd a lles y rhai sy’n byw gyda dementia datblygedig.

Mae Llywodraeth y DU newydd gyhoeddi ei hasesiad o ymchwil prifysgolion y DU yn dilyn Fframwaith Rhagoriaeth Ymchwil (FfRhY) 2021 ac mae wedi barnu bod 83% o effaith astudiaethau achos ymchwil Celf a Dylunio Prifysgol Metropolitan Caerdydd yn cyflawni effaith byd go iawn sy’n arwain y byd.

Mae gan fwy na 900,000 o bobl hŷn yn y DU ddementia, rhif y disgwylir iddo gynyddu i dros 1.2 miliwn erbyn 2030 [E1]. Mae pobl â dementia yn tueddu i ddangos llai o weithgarwch ac ymateb gwybyddol dros amser, ond canfu treialon maes yn Sunrise Senior Living fod 87% o’r preswylwyr sy’n defnyddio HUG™ am chwe mis wedi profi gwell lles a mwy o allu swyddogaethol a gwybyddol [E2].

Dechreuodd yr ymchwil yr oedd HUG™ yn seiliedig arno yn 2015, yn fuan ar ôl i asesiad diwethaf Llywodraeth y DU o ymchwil prifysgolion y DU adrodd, pan enillodd yr Athro Treadaway grant mawr gan Gyngor Ymchwil y Celfyddydau a’r Dyniaethau i ddatblygu a phrofi prototeipiau o chwe gwrthrych chwareus i bobl sy’n byw gyda dementia datblygedig. Canfuwyd bod un o’r chwe gwrthrych, HUG™, yn cael effaith arbennig o arwyddocaol ar les Thelma, y person y cafodd ei ddatblygu ar ei chyfer. Roedd ei gofalwyr proffesiynol yn dadlau bod yr HUG™ wedi ‘trawsnewid’ ac wedi ‘ymestyn ei bywyd’.

Mae Margaret yn byw gyda dementia ac mae wedi cael mynediad i HUG™. Dywedodd ei merch Alison: “Mae meddwl am eich anwylyd yn rhyw fath o lithro o’ch gafael ac efallai’n llithro o’ch gafael am byth yn frawychus. Felly mae ei gweld hi’n dod yn ôl yn rhyfeddol. Mae’n wych….yr HUG, dydw i ddim yn gwybod beth ydyw, ond mae wedi dod â hi (Mam) yn ôl eto. Mae’n ymddangos bod y gydnabyddiaeth, y gwenu, yr hapusrwydd wedi dod yn ôl.”

Arweiniodd nifer o geisiadau gan wledydd, gan gynnwys yr Iseldiroedd, Gwlad yr Iâ, De Affrica, Gwlad Belg, Ffrainc, Canada, Singapore ac Awstralia, at sefydlu cwmni deillio (HUG by LAUGH) i weithgynhyrchu a gwerthu HUG™. Daeth buddsoddiad o dros £100K wedyn gan Gymdeithas Alzheimer’s y DU, ymgyrch Ariannu Torfol a Met Caerdydd. Mae dros 2,000 o HUGs™ wedi’u cludo ledled y byd ac mae bellach yn cael ei ragnodi ar y GIG i bobl sy’n byw gyda nam gwybyddol. Mae ‘Dylunio Tosturiol’, y fethodoleg a ddatblygwyd gan Met Caerdydd a’r hyn a lywiodd ddatblygiad HUG™, bellach yn cael ei ddysgu i fyfyrwyr Dylunio a Rhyngweithio Cyfrifiadurol Dynol yn y DU, yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, Awstralia ac UDA.