EIP yng Nghymru yn dathlu llwyddiant ymchwil wedi’i arwain gan ffermwyr

Mae Partneriaeth Arloesi Ewrop (EIP) yng Nghymru wedi dathlu chwe blynedd o ariannu prosiectau fferm gyda chynhadledd ddiweddar ger y Drenewydd i nodi penllanw’r rhaglen. Daeth rhaglen EIP yng Nghymru i ben ym mis Mawrth 2023 ond dywedodd ffigwr blaenllaw ym maes amaethyddiaeth Cymru, yr Athro Wynne Jones OBE, wrth y gynhadledd yn Neuadd Gregynog fod ei llwyddiant wedi tynnu sylw at y gwerth yn ei ymagwedd ‘o’r gwaelod i fyny’ mewn ymchwil yn y dyfodol, a ddisgrifiodd fel “amhrisiadwy.”

Ers 2017, mae EIP yng Nghymru wedi cael ei ddarparu gan Menter a Busnes ar ran Llywodraeth Cymru. Mae wedi ariannu 46 o brosiectau gwerth £1.8m ac mae hyn wedi bod o fudd uniongyrchol i 200 o ffermwyr a choedwigwyr, ond mae’r manteision wedi treiddio i’r diwydiant ehangach o’r canfyddiadau a ddaeth i’r amlwg. Mae grwpiau o ffermwyr wedi gweithio gyda gwyddonwyr, milfeddygon, a chynghorwyr i dreialu dulliau a syniadau newydd gan gynnwys profi genomig heffrod godro cyfnewid, defnyddio coleri GPS i olrhain defaid sy’n pori tir agored, tyfu glaswellt gyda thechnegau bwydo trwy ddail, a chynhyrchu surop o goed bedw Cymru.

Yn y gynhadledd dywedodd yr Athro Jones ei fod wedi caniatáu i amaethyddiaeth Cymru yn ei chyfanrwydd elwa.

“Rydym yn aml yn gweld yr her o gael y ‘gwthiad’ gan wyddonwyr i ymuno â ‘thynfa’ ffermwyr ond mae EIP yng Nghymru a Cyswllt Ffermio wedi gwneud gwaith gwych wrth sefydlu’r cysylltiad hwnnw, drwy ddod â phobl at ei gilydd i fynd i’r afael â phroblemau cyffredin sy’n galw am ateb,” meddai wrth y cynadleddwyr sy’n mynychu’r digwyddiad.

Treialodd y prosiectau dechnegau sydd wedi helpu i wella ansawdd aer a dŵr, storio carbon, bioamrywiaeth a phridd ac iechyd anifeiliaid.

Mae’r fenter wedi bod mor fuddiol nid yn unig bod y rhan fwyaf o’r ffermwyr a gymerodd ran yn bwriadu parhau â rhywfaint o’r gwaith hwnnw ond mae eu busnesau wedi ennill naill ai arbedion cost neu fwy o elw ar gyfartaledd, sef £7,500 o roi’r ymchwil ar waith.

Dywedodd rheolwr rhaglen EIP yng Nghymru, Owain Rowlands, fod y fenter wedi annog cydweithio rhwng ffermwyr, ymchwilwyr, cynghorwyr, ac eraill.

“Mae dod â ffermwyr a phobl eraill sy’n gweithio o fewn y sector amaethyddol at ei gilydd wedi bod yn gyfle gwych i dynnu o brofiadau gwahanol ac i gyflwyno dulliau newydd wrth fynd i’r afael â phroblemau,” meddai.

Ychwanegodd Mr Rowlands fod EIP yng Nghymru wedi lleihau’r bwlch a all fodoli rhwng canlyniadau ymchwil a’u rhoi ar waith ar lefel fferm. Dim ond os caiff ei fabwysiadu’n eang y bydd arloesi yn llwyddiannus ac mae EIP yng Nghymru wedi amlygu pa mor bwysig yw hi i ffermwyr gymryd rhan uniongyrchol mewn rhoi ymchwil ar waith.

Roedd cydweithio â’r Ganolfan Cyfnewid Gwybodaeth yn Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig (IBERS), Prifysgol Aberystwyth, wedi cynorthwyo ffermwyr i sicrhau bod eu prosiectau wedi’u harfogi â’r wybodaeth ddiweddaraf.     

Ond dywedodd Mr Rowlands na fyddai wedi bod yn llwyddiant heb y ffermwyr a oedd wedi bod yn gyfranogwyr allweddol, a’r broceriaid arloesi a’r hwyluswyr a oedd wedi helpu i ddod â’r prosiectau hynny’n fyw. “Mae wedi bod yn brofiad gwych gweld cymaint o amrywiaeth o syniadau arloesol ac uchelgeisiol yn dod gan ffermwyr. Mae gan amaethyddiaeth Cymru lawer iawn i ymfalchïo ynddo,'” meddai.

“Er gwaethaf yr heriau presennol a’r newidiadau sy’n wynebu amaethyddiaeth, rwy’n credu ei bod yn bwysig cofio bod hyn hefyd yn cynnig cyfle i ddatblygu ffyrdd newydd o feddwl a gweithio, fel y mae EIP yng Nghymru wedi’i brofi.”    

Cafodd rhai o’r meysydd a archwiliwyd gan yr astudiaethau hynny, gan gynnwys defnyddio technoleg mewn ffermio, arallgyfeirio ar ffermydd ac arferion sy’n gwella iechyd da byw, eu hystyried mewn cyfres o drafodaethau panel yn y gynhadledd.

Archwiliwyd rôl amaethyddiaeth adfywiol hefyd, gan gynnwys sut y gellid ei integreiddio i amaethyddiaeth Cymru a chynnal cynhyrchu bwyd ar yr un pryd.

Mae un o’r siaradwyr, y ffermwr da byw, Geraint Powell, wedi cyflawni hynny trwy adeiladu deunydd organig ac iechyd y pridd gyda system bori sy’n cael ei phennu gan y cyfnod adfer porfa.

Mae Mr Powell yn rheoli Fferm Cabalva, ger y Gelli Gandryll, gan gymhwyso egwyddorion amaethyddiaeth atgynhyrchiol i’w system bîff a defaid.

“Os yw ffermwyr Cymru yn anelu at bridd iach, anifeiliaid iach, pobl iach, rwy’n credu y byddwn mewn lle llawer gwell,” meddai.

Roedd Mr Powell a’i gyd-banelwyr, y ffermwr a’r ymgynghorydd amaethyddol Hugh Martineau, a Matt Swarbrick, ffermwr permaddiwylliant a arferai fod yn wneuthurwr ffilmiau, i gyd yn cytuno mai’r un egwyddor atgynhyrchiol yr hoffent weld pob ffermwr yn ei mabwysiadu yw adfer iechyd i briddoedd ffermydd lle mae ei angen.

“Mae’n rhaid i ni symud i ffwrdd o’r meddylfryd o orfodi’r tir i wneud pethau nad yw am eu gwneud,” mynnodd Mr Powell.

“Mae cyfleoedd mawr i gael mwy o fiomas i mewn i briddoedd yng Nghymru.”

Prif siaradwyr y gynhadledd oedd Tim Bennett, cadeirydd y Ganolfan Arloesedd a Rhagoriaeth mewn Da Byw (CIEL), a Keri Davies, ffermwr o Bowys, sy’n treialu newidiadau mewn arferion amaethyddol gyda’r nod o wella effeithlonrwydd a gwydnwch ffermydd.