Gweledigaeth ar gyfer uchelgais: pam mae’n rhaid i degwch fod yn economaidd ac yn gymdeithasol

Arweinydd Plaid Cymru Rhun ap Iorwerth i egluro’r weledigaeth ar gyfer ffyniant economaidd a chymdeithasol i Gymru

Yr wythnos hon bydd Arweinydd Plaid Cymru Rhun ap Iorwerth AS yn nodi ei weledigaeth ar gyfer ffyniant economaidd a chymdeithasol i Gymru yn ystod darlith a gynhelir gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yng Nghaerdydd, gan fynnu lefel uwch o uchelgais i Gymru er mwyn sicrhau dyfodol tecach i’n cenedl.

Wrth fyfyrio ar bum mlynedd ar hugain o ddatganoli, mae disgwyl i Rhun ap Iorwerth ddweud:

“Er bod ymdeimlad newydd o genedligrwydd wedi datblygu’n ddiwylliannol a bod dealltwriaeth wleidyddol gynyddol o’r pwerau sy’n byw yng Nghymru – yn enwedig ar ôl y pandemig – rydym yn parhau i danberfformio’n barhaus ar sawl metrig, gan gynnwys, yn hollbwysig, tanberfformiad economaidd, gwendid o chwarter canrif sydd angen mynd i’r afael ar fyrder.

“Os methwn yn yr ymdrech hon, byddwn yn methu yn ein cenhadaeth i sicrhau Cymru decach, fwy uchelgeisiol. Nid yw tegwch ac uchelgais yn annibynnol o’i gilydd – i’r gwrthwyneb – mae’r ddau yn ran annatod o’u gilydd. Nid yw credu mewn ailddosbarthu cyfoeth a gwladwriaeth sy’n cefnogi pobl yn bodoli ar wahan i gefnogi mentrau llwyddiannus. Mae gan y ddau bobl yn ganolog iddynt, a phobl Cymru yw ein hased mwyaf wedi’r cyfan.

Wrth siarad am sut mae “tegwch ac uchelgais” wrth wraidd ei genhadaeth wleidyddol i Gymru, bydd Arweinydd Plaid Cymru yn dweud:

“Nid yw rhoi label i’m gwleidyddiaeth erioed wedi bod yn gymhelliant i mi. Yr hyn sy’n fy ysgogi yw cael Cymru i symud a gweithio’n well, lle nad yw cefndir rhywun yn rhwystr i lwyddiant, lle nad yw afiechyd wedi’i ddiffinio gan god post a lle nad oes ffiniau i’r hyn y gallwn ei gyflawni fel unigolion ac ar y cyd, fel cymunedau ac fel cenedl.

“Mae gosod bar uchel o ran uchelgais i Gymru yn hanfodol os ydym am adeiladu cymdeithas decach.

“Ac mae’r ddau air yna – tegwch ac uchelgais – wir yn cydblethu yn fy meddwl gwleidyddol. Dylai creu cymdeithas deg fod yn uchelgais i bob un ohonom. Gyda’i gilydd. Ac ni ddylem orffwys nes y gallwn edrych o gwmpas ein cymunedau a gweld nad oes unrhyw un yn cael ei adael ar ôl. Ond mae uchelgais yn ei ystyr ehangach yn rhywbeth yr wyf am i Gymru ei gofleidio. Cymru sy’n mynd yn ei blaen, gydag uchelgais i lwyddo. Nid bodoli yn unig ond ffynnu. Ac i wneud hynny yn union oherwydd ei fod er lles pawb, gan ddefnyddio’r ffyniant hwnnw i ddyfnhau ymhellach y tegwch a geisiwn.

Bydd Mr ap Iorwerth yn nodi cyfres o gynigion sydd wedi’u cynllunio i hybu twf economaidd a chynhyrchiant, gan gynnwys gosod targedau newydd ar gyfer yr economi, deddfu ar ariannu teg i Gymru ac o fewn Cymru, a rhoi mwy o hyblygrwydd i’r Senedd o ran trethiant.

Wrth siarad am danariannu hanesyddol Cymru, bydd Rhun ap Iorwerth yn dweud:

“Trwy ymgorffori Bil Tegwch Economaidd (Cymru) yn gyfraith, byddem yn ail-gydbwyso cyfoeth y DU, gan sicrhau bod Cymru’n cael yr hyn sy’n ddyledus iddi ac yn hollbwysig yr hyn sydd ei angen arni mewn buddsoddiad cyhoeddus.

“Byddai’n mynd â ni i ffwrdd o ragrith y ddadl bod yn rhaid i’r rhan fwyaf o rannau’r Deyrnas Unedig fyw o dan ddwrn haearn cyfrifoldeb cyllidol tra bod eraill yn elwa o drapiau mwy o wariant fel melysydd cyn yr etholiad.

“Heb degwch wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau economaidd, bydd Cymru bob amser yn cael ei llesteirio gan ei hawydd i fod y genedl uchelgeisiol a ffyniannus y mae’n ymdrechu i fod.

“Pe bai Bil Tegwch Economaidd wedi’i ategu gan gorff cyflafareddu hyd braich annibynnol wedi bod ar y llyfr statud, byddai’r alwad ystadegol o gywilydd sy’n amlygu tanariannu Cymru yn edrych yn wahanol iawn.

“Rhwng 2001 a 2029 – mae Llywodraeth Cymru yn amcangyfrif y bydd Cymru wedi colli rhwng £2.9bn ac £8bn o fuddsoddiad rheilffyrdd yn unig. Mae’n cyfrifo ymhellach fod y Gronfa Lefelu i Fyny a’r Gronfa Ffyniant Gyffredin yn ein gadael ni dros biliwn o bunnoedd yn waeth ein byd.

“Mae’r rhain yn niferoedd sylweddol. Ac mae colli’r math hwnnw o fuddsoddiad yn gwneud gwahaniaeth mawr.”