Rhaid i Lafur ddod â chynghorau yn ôl o “ymyl y dibyn” – Arweinwyr Cynghorau Plaid Cymru

Mae arweinwyr Cyngor Plaid Cymru wedi rhybuddio bod cynghorau Cymru yn wynebu disgyn oddi ar ymyl dibyn oni bai bod y ddwy lywodraeth Lafur yn cymryd camau brys i fynd i’r afael â phwysau ariannu sylweddol.

Mewn llythyr at Ganghellor a Phrif Weinidog y DU, mae arweinwyr Cynghorau Sir Gaerfyrddin, Gwynedd, Ceredigion ac Ynys Môn ynghyd â Dirprwy arweinydd Cyngor Castell-nedd Port Talbot yn dweud “nid yw’n or-ddweud dweud bod llawer o gynghorau yn cael eu hunain ar drothwy adfail ariannol ac mae dyletswydd ar lywodraethau Cymru a’r DU i weithredu.”

Wrth ysgrifennu cyn cyllideb llywodraeth y DU yr wythnos nesaf, mae Darren Price, Nia Jeffreys, Bryan Davies Gary Pritchard ac Alun Llewelyn yn rhybuddio y bydd methu â gweithredu nawr yn golygu bod “llawer o wasanaethau sy’n amddiffyn y rhai mwyaf bregus mewn cymdeithas yn diflannu’n gyfan gwbl.”

Wrth ysgrifennu at Rachel Reeves ac Eluned Morgan cyn cyllideb yr wythnos nesaf maen nhw’n dweud:

“Er yn gwerthfawrogi bod yr heriau yr ydych yn eu hwynebu yn sylweddol ar ôl 14 mlynedd o lymder, nid yw’n or-ddweud dweud bod llawer o gynghorau yn cael eu hunain ar drothwy adfeilion ariannol a bod dyletswydd ar lywodraethau Cymru a’r DU i weithredu.

“Mae Cyllideb y DU yn gyfle i ddarparu cyllid ychwanegol brys i Gymru ar gyfer Gwasanaethau hanfodol megis gofal cymdeithasol, gwasanaethau plant, ysgolion a phriffyrdd.

“Heb lefelau digonol o gyllid, bydd ein hysgolion yn parhau i fod yn brin o’r adnoddau sydd eu hangen arnynt i roi’r addysg y maent yn ei haeddu i ddisgyblion. Fel yr ymhelaethodd Cymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon yn ei hadroddiad fis diwethaf, mae gwariant fesul disgybl wedi gostwng tua 6% mewn termau real – sefyllfa anghynaladwy os ydym am roi’r dechrau gorau mewn bywyd i ddysgwyr mewn gwirionedd.

“Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn amcangyfrif bod awdurdodau lleol yng Nghymru yn wynebu pwysau ariannol ychwanegol o £559m ar gyfer 2025-26. Byddai hyn yn gofyn am gynnydd gwariant o ychydig dros 7% mewn refeniw net.

“Er mwyn mynd i’r afael â phwysau o £559m, heb arian ychwanegol, bydd angen cymysgedd o gynnydd yn y dreth gyngor a thoriadau pellach i wasanaethau ac arbedion effeithlonrwydd. Mae’r pwysau yn cyfateb i gynnydd o 26% yn y dreth gyngor, neu golli ychydig o dan 14,000 o swyddi.

“Gwyddom ein bod yn siarad ar ran pob arweinydd Awdurdod Lleol yng Nghymru pan ddywedwn fod pwysau’r cyfrifoldeb o ran diogelu’r rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymunedau yn cael ei deimlo’n fwy acíwt nag erioed.

“Hyderwn y bydd eich priod lywodraethau yn cydweithio fel yr ydych wedi addo dro ar ôl tro i sicrhau bod Cymru’n cael bargen deg o Gyllideb y DU a bod ein cynghorau’n cael y cymorth ariannol brys sydd ei angen arnynt mor ddirfawr.

“Bydd methu â gwneud hyn yn gweld llawer o gynghorau’n disgyn oddi ar ymyl y clogwyn gyda llawer o wasanaethau sy’n amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas yn diflannu’n gyfan gwbl ac yn gadael etifeddiaeth barhaus o anghydraddoldeb ac amddifadedd.”